Beldurra (II) - Armiarme beldurgarria

04-04-2008  ¦  Nevadako egunak

Gizon baten erabakia azaltzen zen ipuinaren hasieran, armiarma pozoitsua nonbait erosi eta bere gelan libratzekoa, eta ondorenean haren beldurra ohera sartu eta argia itzaltzen zuenean, non ote zebilen zomorroa, hurbil ote zeukan, aditzen zituen hots txikiak hark eragindakoak ote ziren. Gaua joan eta gaua etorri, egoerak okerrera egiten zuen, eta beldurraren insomnioa nagusitzen zen gizonaz; azkenean, infernuaren pareko leku bihurtzen zitzaion gela, eta erabaki absurdoaren arrazoia jakiten genuen irakurleok: "Hartara, infernu berriarekin -zioen ipuinaren azken lerroak- ahaztu egiten zitzaidan infernu okerrago bat, Beatrizen ausentziarena".

Ipuina Juan Jose Arreola idazle mexikarrarena zen. Haren titulua, armiarmaren izena: La migala. Duela hogeita hamarren bat urte euskarara itzuli eta Pott aldizkari hartan argitaratu nuen.

Ahaztua neuzkan, noski, gaztetan itzulitako ipuina eta haren muina, migala, eta black widowa ere ez neukan gogoan; baina gure etxetik pasa zen norbaitek armiarma mota hura ugaria zela Nevadan esan zigun, eta deitu al genien exterminator izeneko espezialistei. Guk ezezkoa ematean, eta galdetzean zer eginkizun zuten exterminator haiek, etxea zomorro haietatik libratzea zela erantzun zigun. "Zomorro gehienak ez dira txarrak, baina armiarma hori bai. Alargun beltza pozoitsua da". Noraino zen pozoitsu galdetu nion, eta berak umeengatik azaldu zuen kezka. "Nik uste pertsona nagusiak ez dituela hiltzen, baina umeak… agian bai".

Izerdia esku ahurretan, armiarmak etxean izan zitzakeen sarrera zuzenak kalkulatu nituen buruz. Gutxienez, leihoak kontatzeke -itxita edukitzeko erabakia orduantxe hartua bainuen-, hiru ziren, eta haietako bat, lorategikoa, bereziki arriskutsua. "Nolanahi ere, oso errazak dira ezagutzen. Hatz txikiko azkazalaren tamaina izaten dute, eta oso beltzak dira, sabelean mantxa gorri batekin". Exterminator haietako baten telefonoa behar nuela adierazi nion. Ordurako, nire irudimena Arreolaren ipuineko protagonistarena bezala zegoen, eta aukera desberdinak erakusten zizkidan etengabe. Armiarma sasoia zenez -udazkena-, etxean ote geneukan ordurako? Eta ez al zitzaion kristal bat falta sotoko leihatilari? Ez al zuten armiarmek liburuen eta paperen babesa maite?

Ez nuen esan toreroarena -¡Dejadme solo!-, baina umeen gelan sartu, atea itxi eta zoko guztiak miatu nituen. Azkazal tamainako armiarma beltz mantxa gorridunaren partez, azkazal erdia zen armiarma marroi mantxa beltzeko bat aurkitu nuen, eta, aitortu beharra daukat, hantxe bukatu ziren haren egunak. Baina ez nintzen neu izan, Don Beldur izan zen.

Egun gutxi batzuk geroago -itzulinguru bat egitera noa, hartuko dut berriro armiarmaren haria-, Virginia City inguruko deserturantz eraman gintuzten Urza-Laxalt familiako lagunek truck apropos batean. Han genbiltzala, zaldi basatiei eta Kristo aurreko indioen petroglifoei argazkiak egiten, hasi ginen canyon edo haitzarte txiki batera jaisten harririk harri, eta umeetako batek hots egin zuen bat-batean: "Marakak!". Osatzen ari zen artean galdera nire buruan -zer maraka? Nola marakak hemen, arimarik gabeko paraje honetan?- Monique Laxaltek eskuak altxa zituenean gelditzeko adieraziz: "A Rattlesnake!". Airean jaitsi ginen haitzartean behera. Esaten zuten txartelek kriskitin-sugea shy, lotsatia, zela, baina, hola esatearren, gu gehiago.

Monique Laxalten aitona, Dominique, Zuberoara joan zen bisitan Nevadako mendietan berrogei urtez artzain ibili ondoren, eta eskuko poltsan eraman nahi izan zituen gauzen artean berak hildako kriskitin-sugeen azalak zeuden. Familiarentzako eta bere garai bateko lagunentzako opariak ziren. "Baten bat ikaratuko zen haien aurpegia ikustean", esan nien ibilera kideei. Ordurako Virginia Cityko saloon eraberritu batean geunden, eta Dominiquek Euskal Herrira eramandako suge-azalak bezalakoak ikusten genituen bitrina batean. "Artzainen amets gaiztoa zen -adierazi zidan Monique Laxaltek-. Uda iritsi eta gaua aire zabalean pasa nahi zutenean ere ez ziren sekula lurrean etzaten. Lau hankako etzaleku bat egiten zuten aurrena, eta haren gainean jartzen ziren lotara".

Hartan, armiarmaren hariari heldu nion berriro. "Zeinek du arrisku handiagoa, suge honek ala alargun beltzak?", galdetu nien. Haiek uste zuten sugeak zuela. "Baina alargun beltzaren hozka ere oso txarra da", gaineratu zuen norbaitek. Nire kezka azaldu nien orduan. Etortzekoak genituela exterminator batzuk, baina ez zirela azaltzen. "Nahi baduzu bihar bertan deituko diet nire etxea zaintzen dutenei", esan zidan Moniquek. Baietz erantzun nion, suge baten begietan begiak. Litekeena armiarmak suge hark baino arrisku txikiagoa izatea; baina, zerk ez?

Bi egun geroago, jo zuten atea eta hantxe zeuden bi exterminatzaileak. "Hi! How are you?", esan zuten biek batera euskaldun batzuek ieepa! esan izango zuten moduan, eta aurrera egin zuten bere ontzi eta hodiekin. Hamar bat pauso luze, eta egina zeukaten etxearen ideia bat. Armiarma baten ikuspuntutik, noski; etsaiaren lekuan jarrita.

Sendoak ziren, "6 oin garai" John Wayne bezala, eta Virginia Citytik bertatik zuzenean etorritako cowboyak iduriko zuten sonbreirua jantzita eduki izan balute. Ontzietako mama arroxari eragiten zioten bitartean, galderak egiten zizkiguten, ozen egin ere: "Nongoak zarete? Zer moduz Nevadan? Gustatzen al zaizue Far West hau?". Baietz erantzun genien guk, jendea atsegina zela Nevadan. "Izango ez da ba! -haiek-. Guri begiratzea besterik ez dago!" Algara egin zuten biek. "Basques zarete, beraz -gaineratu zuten aurpegia argitzen zitzaiela-. Ezagutzen al dituzue Renoko jatetxe euskaldunak, Luis Corner, Orozko…? Apartak dira! Gu askotan joaten gara."

Estatu Batuetako beste etxe askok bezala, gureak ere hutsune bat dauka pasilloan burdin sare batekin estalia, eta handik etortzen da, hodi zabalean barrena, kalderak epeldutako airea. Pasa nintzen haren gainetik eta burura etorri zitzaidan ez nuela armiarmaren sarrera-bide hura gogoan hartu. Keinuren bat egin nuen, nonbait, eta exterminatzaileetako batek, cowboy itxura handiena zeukanak, nire pentsamendua irakurri eta, hola esatearren, argudio etsigarri bat disparatu zuen bizkor: "Oh, man! -esan zuen-. Armiarma hori edozein zirrikitutatik sartzen da. Baita ate azpitik ere".

Gure etxeko ate gehienak ez daude bere erroetan tinko, eta zirrikitu handiak uzten dituzte. Gogoa eman zidan hartu haien ontzi eta tramankuluak eta ni neu bazterrak astintzen hasteko. Lehenbailehen babestea komeni zen.

Bi gizonak, bata goian eta bestea behean, etxearen zoko eta azpi guztiak mama arroxaz bustitzen hasi ziren. Hamar minutu, eta lana burutua zegoen. Faktura jarri zidaten aurrean: 220 dolar. Orduan ere keinuren bat egingo nuen, eta cowboy itxura handiena zeukan exterminatzaile hark atera berriro pistola -hola esatearren-, eta errekamaran gordeta zeukan albistea disparatu zidan: "Oh, man! Hortxe zeneukan bat, atarian. Baina, lasai. Bertan akabatu dugu!". Zorionez, nik ere banituen hainbat bala errekamaran, eta haien artean Jonathan Swift-en aipu bat, zeinen arabera Eritasuna eta Medikua jainko beraren umeak diren. "Exterminatzailea eta alargun beltza ere bai, zalantzarik gabe -otu zitzaidan-. Zomorrorik gabe cowboy horiek ez lukete 220 dolarreko ordainik jasoko, eta Luis Corner edota Orozko jatetxeko afari goxoak ere ez lituzkete maiz egingo. Beraz, gezurra esan dit. Atarian ez zegoen armiarmarik". Zoritxarrez, ez naiz oso azkarra argudioak zorrotik atera eta disparatzen. Gogoeta atondu nuenerako, bi exterminatzaileak bere kamioitxoan zihoazen ihesi.

Astebete geroago, sartu nintzen Xabier Irujo historialariak unibertsitatean duen bulegoan, eta kristalezko ontzi handi bat ikusi nuen apal batean. Barruan zerbait zeukala iruditu eta hurbildu nintzenean, hatz txikiko azkazalaren tamainako armiarma beltz bat ikusi nuen. Eman nion buelta ontziari zomorroa beste aldetik ikusteko, eta hantxe zegoen mantxa gorria sabelean. "Hola, migala, Hello black widow, how are you?", esan nion lasaitasun itxurarekin. Berak ez zuen erantzun, baina begiratu bai, bere 8 begiekin.

Bertatik bertara, trinkotasun inpresioa egin zidan. "Etxeko garajean azaldu zen -adierazi zidan Xabier Irujok-. Deitu nuen gauza hauetaz arduratzen den bulegora, eta handik kentzeko esan zidaten, baina ukitu gabe. Nik ontzi honetan sartu nuen, eta ekarri egin dut. Ea zer pasatzen zaion hor barruan. Makaltzen hasten denean libre utziko dut". Begira jarri gintzaizkion biok, eta zomorroaren inguruko kontu guztiak berritu genituen. Oso pozoitsua zen, kontuz ibili beharra zegoen berarekin, batez ere umeak inguruan zirenenean. "Bertatik bertara ikusi eta gero, oker nengoela konturatzen naiz -esan nuen nik, Arreolaren ipuina itzultzen ari nintzen garaiko irudia gogoan-. Nik uste nuen armiarma iletsua zela."

Ile ezak arindu egiten zuen zomorroaren latza, baina ez zen kontsolamendu handirik. Izan ere, errealitateak haren beste alde gaizto bat erakusten zuen, zer indarra zeukan. Ikustekoa zen zein bizi igotzen zen kristalean gora ontzia astindu eta haren hondarrera botatzen genuen bakoitzean. "Istant bat beharko du honek ohe gainera igo eta masailean hozka egiteko", pentsatu nuen Arreolaren ipuineko pertsonaiaren ildotik, eta ondo gastatutzat jo nituen bi cowboy exterminatzaileei emandako 220 dolarrak.

Pasa ziren beste hamarren bat egun, eta gauza berri bat jakin genuen armiarmaz. Xabier Irujok berak adierazi zidan kristalezko ontziaren aurrean. "Ematen du ez duela oxigenorik behar bizitzeko. Eta janaririk ere ez". Hartu nuen ontzia, astindu nuen, eta armiarma ontziaren hondarrera erori zen. Tarterik gabe, han zihoan berriro kristalean gora. Sasoi betean zegoen. "Bihar mendira joatekoa naiz. Han libratuko dut", esan zidan Xabier Irujok. Ondo eritzi nion. Etsaiaren handitasuna onartzeak hobetu egiten gaitu.

Egun hartan, etxera itzuli nintzenean, zerbait sumatu nuen umeen gelako horman, txakar bat, orban ilun bat. Hurbildu, eta azkazal laurdenaren erdia zen armiarma marroi mantxarik gabea ikusi nuen, eta burua -erabat arreolatuta- argudioka hasi zitaidan: "Holako armiarma kaxkar batek mama arroxaren oztopoa gainditu badu, zer ez du lortuko kristalezko ontzian zegoen atleta horrek?". Hartu nuen sukaldetik ontzi bat armiarma marroi mantxarik gabea harrapatzeko, eta hor non zomorroak jauzi egin eta ezkutatu egin zitzaidan bistatik. "Ez zen ba arkakuso bat izango…", adierazi zidaten etxekoek. Nik seriotasuna eskatu nuen. Arazo bat geneukan. Nahiz 220 dolar gastatu, ez geunden babestuta.

Ez nien deitu cowboy exterminatzaileei, zeren, nire ingelesaren maila dela eta, dueloak ez baitzuen itxurarik ere izango. Eta etxean ere ez nuen kontua berriro aipatu. Eta, bai, gogorra izan zen. Norbera eta Don Beldur bakarka geratzen direnean, poz gutxi.

Ez nuke armiarma bati buruzko kronika xume hau fabularen esparrura eramanez bukatu nahi, baina errealitateak -egiarekin bakarrik isiltzen eta lasaitzen den errealitate horrek- halaxe eskatzen dit.

Kontua da -kontua izan zen- umeen eskolako liburutegian Nevadako arrastari eta intsektu pozoitsuei buruzko liburutto bat aurkitu nuela, eta hantxe ikusi, eskorpioiaren eta musker zapal baten artean, blak widow edo migala baten argazkia. Hala zioen azalpenak: "Garajeetan edo harri artean egoten da, eta bere hozka ez da sentitu ere egiten. Mintsu uzten du hozka egindako gorputzaren tokia, eta eragiten ditu hainbat arazo nerbio sisteman, baina normalean hiruzpalau egunetan desagertzen dira sintomak". Horixe zen guztia, eta hortik aurreragokoa, bai Arreolaren ipuineko pertsonaiaren sufrimenduak, bai nireak, bai cowboy exterminatzaileen argudioak, bai jendearen artean zabaldutako usteak, ez ziren errealitate, baizik eta phantasma. Baina, zer hedadura zuen phantasmak! Zer lan handia egiten zuen beldurrak!

Kontatu nuen etxean, eta denok ere lasaiago gelditu ginen. Baina handik egun gutxi batzuetara -eta hau da fabularen alderik esanguratsuena-, azkazal erdia adinako armiarma marroi mantxa beltzekoa ikusi nuen salako horman, eta, bi aldiz pentsatu gabe, jo zapatarekin eta mastrakatuta utzi nuen bertan. "Zergatik, fili mi? -esan izango zidan armiarmak ahal izatera-. Lehen, hor nonbait, baina orain? Orain badakizu egia. Ez dago arriskurik". Nik ezin izango nion erantzun onik eman. "Don Beldurren gauzak dira", esango nion azkenean. Baina erantzun hori eta batere ez, berdin.